Prawo spadkowe jest niezwykle skomplikowane. W niuansach, wykluczeniach, wyłączeniach, dodatkowych paragrafach łatwo się pogubić. Z tego też względu sądy mają pełne ręce roboty. Bo jak podzielić sprawiedliwie majątek zmarłego, w przypadku gdy jest spisany testament, a jak podzielić w przypadku, gdy testamentu brak? Polskie prawo spadkowe uznaje wyższość dziedziczenia testamentowego, co oznacza, że jeśli spadkodawca pozostawił po sobie ważny testament, to jego wola wyrażona w testamencie jest wiążąca, nawet w przypadku, gdy cały majątek został zapisany obcym ludziom, z pominięciem rodziny. W takim przypadku najbliższej rodzinie należy się zachowek.
Czym jest zachowek?
Zachowek jest instytucją, która ma na celu ochronę interesów majątkowych osób najbliższych spadkodawcy. Według litery prawa, prawo do zachowku wynika z więzi rodzinnej łączącej osobę uprawnioną do zachowku ze spadkodawcą. Jest zatem niezależny od woli spadkodawcy, co więcej może być nawet sprzeczny z tą wolą. Prawo do zachowku należy się także przy dziedziczeniu ustawowym – gdy udział spadkowy spadkobiercy ustawowego (uprawnionego jednocześnie do zachowku) zarazem był niższy niż należny mu zachowek. Zachowek jest roszczeniem pieniężnym i w takiej formie może być wypłacony. Na inną formę zadośćuczynienia muszą wyrazić zgodę wszystkie zainteresowane osoby.
Komu i kiedy należy się zachowek?
Prawo do zachowku precyzyjnie określa Kodeks cywilny artykuł 991 – zachowek należy się:
– zstępnym (dzieci, wnuki, prawnuki),
– małżonkowi,
– rodzicom spadkodawcy.
Sprawa wydaje się być prosta. Ale to tylko pozory. Także tutaj jest wiele wyjątków, reguł, kruczków. Warto tu wspomnieć o dwóch ważnych zasadach: w przypadku zachowku dla zstępnych, nie ma znaczenia czy mamy do czynienia ze zstępnymi naturalnymi czy też dziećmi adoptowanymi. Druga zasada zaś mówi, o kolejności przyznawania zachowku – przeżycie zstępnego spadkodawcy wyłącza uprawnienie do zachowku dla dalszych zstępnych, czyli jeżeli żyje dziecko spadkodawcy, to jego wnuki nie mogą dochodzić zachowku; jeżeli dziecko spadkodawcy nie żyje, ale żyją jego wnuki, to zachowek należy się wnukom, a nie prawnukom. W przypadku zachowku dla małżonka stosowana jest jedna zasada – należy on się jedynie małżonkowi, który w chwili śmierci pozostawał ze spadkodawcą w ważnym związku małżeńskim. Zachowek nie przysługuje małżonkowi po rozwodzie, w separacji i nieformalnej separacji (nie mieszkali ze sobą, ich wspólne pożycie ustało, nie prowadzili wspólnego gospodarstwa domowego). Zachowek dla rodziców spadkodawcy przysługuje tylko wtedy, gdy spadkodawca nie pozostawił zstępnych.
Kto jest zobowiązany do wypłaty zachowku?
Odpowiedzialność za wypłatę zachowku ponoszą:
– spadkobiercy,
– zapisobiercy windykacyjni,
– obdarowani na podstawie umowy darowizny.
Jaka jest wysokość zachowku?
Osoby uprawnione do zachowku (wyżej wymienione grupy) mają prawo do otrzymania połowy wartości udziału spadkowego, który przypadałby im przy dziedziczeniu ustawowym. W przypadku osób małoletnich oraz trwale niezdolnych do pracy zachowek stanowi 2/3 wartości ich udziału spadkowego.
